Έχει χαραχτεί στη μνήμη μου συζήτηση με ωφελούμενη στο κέντρο κακοποιημένων γυναικών πριν μια δεκαετία. Ήταν σε άσχημη κατάσταση από την κακοποίηση που δεχόταν. Ρώτησα κάπως έτσι:
-Τι σας εμποδίζει να φύγετε από τη σχέση;
- (παύση)….μπορεί στο μέλλον να αλλάξει…
-Πόσο καιρό υπάρχει κακοποίηση στη σχέση;
-20 χρόνια...
Φάνηκε σε όλη της την έκταση η ρίζα του προβλήματος: Η ελπίδα. ‘Όχι η ελπίδα ότι η ζωή γενικά θα αλλάξει, αλλά η ελπίδα ότι ένας συγκεκριμένος άνθρωπος θα αλλάξει. Παραβιάζοντας κάθε λογική και παρά τις κραυγαλέες αποδείξεις για το αντίθετο. Στην πάροδο των ετών έψαξα αρκετά για τις υποσυνείδητες πεποιθήσεις που κρατούν μια γυναίκα σε κακοποιητική σχέση, γιατί αυτές τελικά γράφουν το σενάριο…
1)«Τον χρειάζομαι για να με σώσει». Βαθιά, βαθύτατη, εσφαλμένη πεποίθηση που πηγάζει από προσωπικά, οικογενειακά και συλλογικά βιώματα. Ακόμη και γυναίκες οικονομικά ανεξάρτητες, με υποστήριξη στη ζωή τους, νιώθουν ως μικρά ανήμπορα κοριτσάκια μέσα στην σχέση. Ξεκινούν τη σχέση για να τις προστατέψει ο σύντροφος από τον αφιλόξενο αυτό κόσμο και καταλήγουν να πρέπει να προστατευτούν από αυτόν. Λησμονούν κάθε επίγνωση της προσωπικής τους δύναμης. Χάνουν την αίσθηση της ζωής ως πολυπαραγοντικού φαινομένου. Πιστεύουν ότι δεν μπορούν να επιβιώσουν χωρίς τον σύντροφο, όχι μόνο οικονομικά, αλλά ούτε συναισθηματικά, ούτε υπαρξιακά. Ο σύντροφος γίνεται ταυτόχρονα δήμιος (όταν κακοποιεί) και μεσσίας (όταν αλλάξει)...
Μόνο όταν νιώσει έστω και λίγο ικανή αν σταθεί στα πόδια της, θα μπορέσει να κάνει μια σοβαρή προσπάθεια να φύγει από τη σχέση. Η συναισθηματική βίωση και επιβίωση δεν έχει να κάνει με την εύρεση αντικαταστάτη. Έχει να κάνει με την απόφασή της, ότι όπως δεν χρειάστηκε έναν σύντροφο για να έρθει στη ζωή και να φτάσει στο σημείο που βρίσκεται, έτσι δεν θα τον χρειαστεί για να συνεχίσει τη ζωή της, ούτε για να φύγει από αυτήν. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε μια ψυχίατρος «Σε αυτή την ζωή, μόνοι μας ήρθαμε, μόνοι φεύγουμε». Για την συνεξαρτητική γυναίκα αυτή η υπαρξιακή μοναξιά ακούγεται πολύ απειλητική- μέχρι να την αποδεχτεί. Μετά μπορεί να λειτουργήσει απελευθερωτικά. Μπορεί- με αρκετή προσπάθεια και επιμονή- να αλλάξει τις εγκλωβιστικές πεποιθήσεις.
2)«Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς αυτόν», «Δεν μπορώ να υπάρχω χωρίς αυτόν». Η συνεξαρτητική σχέση έχει στοιχεία «ειδωλολατρείας». Ο σύντροφος αποκτά θεϊκά στοιχεία, ιδιότητες που μόνο ο Θεός μπορεί να έχει. Αυτό εντείνεται από τις μεγαλομανιακές δηλώσεις του συντρόφου, όπως «Όταν είσαι μαζί μου, μη φοβάσαι τίποτα». Μια τέτοια δήλωση ακούγεται στους υπόλοιπους απωθητική, όμως στην γυναίκα-θύμα ακούγεται σαν το μάννα στην έρημο. Η πιο ακριβής προσέγγιση για αυτήν την περίπτωση είναι εκείνη των 12 βημάτων (των Ανώνυμων Συνεξαρτητικών), όπου οι γυναίκες αναγνωρίζουν ότι ουσιαστικά έχουν μετατρέψει το άλλο άτομο σε ανώτερη δύναμη (όπως εκείνες καταλαβαίνουν την έννοια ‘ανώτερη δύναμη’). Τα 12 βήματα βοηθούν την συνεξαρτητική να έρθει σε επαφή με τη ΔΙΚΗ ΤΗΣ ανώτερη δύναμη, και σιγά σιγά να αποσύρει την επένδυση δύναμης που έχει προβάλει στον σύντροφο.
3)«Χωρίς εκείνον, ούτε ο Θεός δεν θα με βοηθήσει». Η συνεξάρτηση έχει αγγίξει το υπαρξιακό επίπεδο συνείδησης. Νιώθει ότι μόνη της δεν έχει καμία αξία ως έμψυχο, ως ανθρώπινο πλάσμα και άρα δεν έχει δικαίωμα να υπάρχει. Ότι χωρίς εκείνον, δεν δικαιούται να ζει, δεν δικαιούται ούτε καν τη βοήθεια της ‘ανώτερης δύναμης’ (όπως εκείνη την καταλαβαίνει) ή της ζωής γενικά. Πιστεύει ότι μέσα από την δική του άδεια κι έγκριση, μόνο τότε μπορεί να επανενωθεί με το ανθρώπινο είδος και να είναι κατά κάποιο τρόπο μέλος του. Χωρίς αυτόν, δεν δικαιούται ούτε καν να υπάρχει, πόσο μάλλον να διεκδικεί. Ο σύντροφος την έχει πείσει ότι μόνο μέσα από εκείνον θα μπορέσει να βρει την ανώτερη δύναμή της, συνεπώς εκείνος είναι η ανώτερη δύναμή της. Συνήθως το πετυχαίνει αυτό με ανελέητη κριτική, αλλά και χρησιμοποιώντας πολλά στοιχεία της κουλτούρας μας, όπως την ανδροκρατία στη θρησκεία και την λανθασμένη προτροπή κάποιων ‘πνευματικών’ συμβουλών ότι μέσα από την υπομονετική ανοχή της κακοποίησης για όλη της τη ζωή, θα ‘αγιάσει’… Όλες αυτές οι προσεγγίσεις είναι βαθιά μισογυνιστικές και πείθουν τη γυναίκα-θύμα ότι από μόνη της είναι ανίκανη να βρει δύναμη για τον εαυτό της.
4)«Θα μου τον φάνε οι άλλες γυναίκες» . Με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, ο σύντροφος της δείχνει ότι έχει κι άλλες επιλογές κι ότι κατά κάποιο τρόπο της κάνει χάρη που μένει μαζί της. Έτσι, ο εστιασμός της φεύγει από την άσχημη συμπεριφορά του κι επικεντρώνεται στις πιθανές ή πραγματικές ‘ανταγωνίστριες’, ακριβώς σε μια περίοδο που χρειάζεται την υποστήριξη των άλλων γυναικών. Η απειλή επικαλύπτει το πρωταρχικό ερώτημα, που είναι; «Αξίζει να είμαι μαζί του; Μου κάνει καλό;»
Αυτές οι απλές αλλά βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις κρατούν πολλές γυναίκες στην κακοποίηση. Διανοητικά, ως προτάσεις, δεν τις δέχονται. Αποτελούν όμως το βαθύτερο προγραμματισμό, τις ‘εντολές’ βάσει των οποίων εργάζεται το δικό τους λειτουργικό σύστημα. Είναι πανίσχυρες μέχρι τη στιγμή που θα αντιληφθούν την ύπαρξή τους. Όταν αποκτήσουν συναίσθηση ότι η ασφάλεια, η αγάπη και το νόημα της ύπαρξης βρίσκονται αλλού –γιατί αυτά τα 3 στοιχεία είναι που αναζητούν- τότε δεν έχουν πια ανάγκη την ψευδή ελπίδα ότι ο σύντροφος μπορεί να αλλάξει και μπορούν να προχωρήσουν με ενθουσιασμό, κι όχι φόβο, στο άγνωστο της ζωής τους.
